Wybuch wojny w Ukrainie istotnie pogłębił niedobory gazu ziemnego, węgla kamiennego oraz ropy naftowej i paliw płynnych, które pojawiły się na globalnych rynkach tych towarów już z początkiem czwartego kwartału 2021 roku. Kolejne sankcje nakładane na import węglowodorów z Rosji spowodowały w początkowym okresie intensywny wzrost cen ropy i produktów ropopochodnych. Wzrosły również ceny gazu i energii elektrycznej. Jednocześnie w 2022 roku występowała bardzo duża zmienność notowań uprawnień do emisji CO2.
Od początku wojny Grupa obserwuje również wzrosty marż rafineryjnych, spowodowane głównie niedostateczną podażą paliw w stosunku do popytu, wynikającą ze strukturalnego niedoboru mocy rafineryjnych na świecie silnie zredukowanych zaraz po wybuchu pandemii.
Dynamiczne zmiany w otoczeniu makroekonomicznym i zmiany regulacyjne doprowadziły w 2022 roku do osłabienia waluty PLN i wpływały tym samym na wycenę i rozliczenie posiadanych przez Grupę instrumentów pochodnych w całym prezentowanym okresie.
W ocenie Grupy trwający konflikt w Ukrainie będzie w dalszym ciągu wpływać na sytuację makroekonomiczną w kraju i na świecie i powodować zmienność cen produktów rafineryjnych i petrochemicznych oraz surowców, w tym ropy i gazu, energii oraz uprawnień do emisji CO2 i notowań walut z trudnym obecnie do określenia kierunkiem wpływu na marże. W konsekwencji może to prowadzić do dalszego wzrostu inflacji i stóp procentowych, co przełoży się na sytuację gospodarczą w krajach, w których Grupa prowadzi swoją działalność, w tym spowolnienie wzrostu gospodarczego lub nawet recesję. Natomiast skala i wpływ wojny w Ukrainie na sytuację makroekonomiczną i w konsekwencji przyszłą sytuację finansową Grupy, jej działalność operacyjną, jak również osiągane przez nią w przyszłości wyniki finansowe są obecnie bardzo trudne do oszacowania. Wpływ ten będzie uzależniony zarówno od realizacji możliwych scenariuszy dalszego przebiegu wojny w Ukrainie, jak i od działań jakie będą podejmowały rządy innych krajów, w tym podtrzymywania lub nakładania nowych sankcji na Rosję, a także kontynuacji ograniczeń w relacjach handlowych z Rosją i ewentualnie państwami popierającymi jej działania zbrojne w Ukrainie.
Opis dokonań Grupy i czynników mających istotny wpływ na dane finansowe prezentowane przez Grupę na dzień 31 grudnia 2022 roku został przedstawiony w nocie 9.
Dotychczas nie wystąpiły żadne istotne zakłócenia w procesach operacyjnych realizowanych w ramach Grupy, jak również nie miały miejsca istotne ograniczenia w zakresie dostępności surowców, w tym ropy naftowej, w żadnym z obszarów funkcjonowania Grupy. Terminale, bazy magazynowe i rafinerie w Grupie ORLEN funkcjonują w niezmienionym zakresie, a dostawy paliw na wszystkie stacje paliw są realizowane. Grupa ocenia, że dysponuje odpowiednimi zapasami surowców, w tym ropy naftowej oraz paliw umożliwiających zabezpieczenie ciągłości procesów produkcyjnych. Ponadto, Grupa zabezpieczyła dodatkowe dostawy ropy naftowej z alternatywnych źródeł. Od wybuchu wojny w Ukrainie ORLEN zrezygnował ze sprowadzania rosyjskiej ropy naftowej drogą morską oraz gotowych paliw z Rosji. Od początku lutego 2023 r., po wygaśnięciu kontraktu z firmą Rosnieft, dostawy rosyjskiej ropy pokrywały tylko ok. 10 proc. zapotrzebowania Spółki na ten surowiec. Były to wyłącznie dostawy rurociągowe, na które nie zostały wprowadzone międzynarodowe sankcje. Pod koniec lutego 2023 roku strona rosyjska wstrzymała dostawy rurociągiem Przyjaźń do Polski, w związku z czym obecnie ORLEN nie otrzymuje ropy naftowej z Rosji. W ostatnim okresie Spółka podejmowała intensywne działania na rzecz dywersyfikacji portfela i dostawy do rafinerii mogą się odbywać wyłącznie drogą morską. Obecnie dostawy ropy naftowej realizowane są z obszarów Morza Północnego, Afryki Zachodniej, basenu Morza Śródziemnego, a także Zatoki Perskiej i Meksykańskiej. Ważnym partnerem w ramach portfela importowego tego surowca jest Saudi Aramco, z którym ORLEN zawarł w 2022 roku strategiczny kontrakt na dostawy ropy naftowej. Tym samym, wstrzymanie dostaw ropy REBCO z Rosji nie będzie mieć wpływu na zaopatrzenie polskich odbiorców Spółki w jej produkty, w tym benzynę i olej napędowy. Spółka na bieżąco monitoruje, oraz prognozuje stany zapasów operacyjnych ropy naftowej oraz weryfikuje założenia do planu operacyjnego. W oparciu o zakontraktowane wolumeny dostaw oraz planowane poziomy przerobu, podejmowane są decyzje zakupowe mające na celu zabezpieczenie ciągłości procesów produkcyjnych przy założonej strukturze surowca w kolejnych okresach oraz zachowaniu bezpieczeństwa podaży produktów.
Spółka podlega także licznym obowiązkom wynikającym z Ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym i spełnia wymogi w zakresie magazynowanych zapasów obowiązkowych ropy naftowej i paliw. Wielkości zapasów obowiązkowych są kontrolowane przez krajowe organy regulacyjne i mogą być wprowadzane na rynek (lub przetwarzane na produkty w przypadku ropy naftowej) tylko w odpowiedzi na niedobory/zakłócenia w dostawach lub sytuacje kryzysowe na rynku, zgodnie z decyzją/zezwoleniem rządu lub jako wynik decyzji o uwolnieniu zapasów, podjętej przez Międzynarodową Agencję Energetyczną (MAE).
Dodatkowo, Grupa podejmuje intensywne działania w celu zwiększenia importu ropy do czeskich rafinerii z innych kierunków niż rosyjski. W szczególności Koncern prowadzi rozmowy z czeskim rządem na temat modernizacji ropociągów TAL, IHL oraz Adria i w ten sposób zmniejszenia zależności od importu ropy z Rosji. Obecnie rurociągi, które dostarczają ropę do Czech, nadal są wyłączone z sankcji, w związku z ograniczonymi możliwościami alternatywnych dostaw.
Mając na uwadze powyższe, w horyzoncie obejmującym okres 12 miesięcy po dniu bilansowym, Grupa nie identyfikuje ryzyka wystąpienia niedoborów zapasów operacyjnych ropy naftowej.
Niemniej jednak Grupa ocenia, że ograniczenia dostaw ropy z kierunku rosyjskiego mają wpływ na działalność operacyjną i wyniki finansowe Grupy. W związku z tym szacunki przepływów pieniężnych będące podstawą testów na utratę wartości w segmencie Rafineria i Petrochemia uwzględniają efekt ograniczonej dostępności ropy REBCO i zastępowanie jej innymi droższymi dostępnymi ropami, co przekłada się na zwiększenie kosztów produkcji. Więcej szczegółów w nocie 14.4.
W związku z połączeniem ORLEN z PGNiG w dniu 2 listopada 2022 roku, ORLEN, jako następca prawny PGNiG, na bieżąco monitoruje sytuację w zakresie realizacji dostaw gazu ziemnego do polskiego systemu przesyłowego. Spółka rozpoczęła sezon grzewczy ze stanem magazynowym gazu ziemnego w kraju w pełnej nominalnej pojemności dostępnych instalacji. Dzięki zarezerwowanym mocom przesyłowym, ORLEN może realizować dostawy gazu ziemnego z różnych kierunków, w tym z Terminala LNG w Świnoujściu (dostawy głównie z Kataru i Stanów Zjednoczonych), z Litwy, jak również przez gazociąg Baltic Pipe z Norweskiego Szelfu Kontynentalnego. Ważnym źródłem gazu ziemnego jest również wydobycie ze złóż krajowych. W zależności od potrzeb bilansowych, Grupa ORLEN dokonuje rezerwacji dodatkowych mocy przesyłowych na interkonektorach oraz uzupełniających zakupów gazu. Grupa inwestuje również we własne tankowce LNG, które zapewnią Grupie efektywny transport skroplonego gazu do Polski i wzmocnią pozycję koncernu na globalnym rynku LNG.
Wstrzymanie dostaw rosyjskiego gazu do Polski w kwietniu 2022 roku przyspieszyło dywersyfikację importu. Szybka i efektywna reorganizacja dostaw w Spółce zapewniła bezpieczeństwo polskim odbiorcom tego surowca importem z różnych kierunków. Spółka oczekuje, że 2023 rok będzie pierwszym pełnym rokiem bez importu gazu z Rosji.
Na dzień sporządzenia niniejszego skonsolidowanego sprawozdania finansowego przesył gazu zarówno do klientów Spółki jak i do Grupy ORLEN jest zgodny ze zgłaszanym zapotrzebowaniem. Ponadto, od końca 2021 roku ORLEN wdrażał dodatkowo działania po stronie technologicznej zmniejszające zależność zakładu głównego w Płocku od dostępności gazu ziemnego. Dodatkowo poprzez członkostwo i aktywny udział na Towarowej Giełdzie Energii oraz posiadanie portfela kontraktów OTC Spółka ma szerokie możliwości w zakresie alternatyw zakupowych.
W związku z trwającą wojną w Ukrainie Grupa opracowała odpowiednie plany awaryjne zarówno na wypadek ataków cybernetycznych, konieczności wprowadzenia natychmiastowych zmian w łańcuchu dostaw, jak również na wypadek zagrożenia życia pracowników spółek Grupy w przypadku rozszerzenia działań zbrojnych na terytoria innych krajów. Dodatkowo opracowane zostały procedury na wypadek wystąpienia sytuacji awaryjnych w celu zapewnienia ciągłości działania infrastruktury krytycznej.
Grupa posiada wystarczające środki finansowe umożliwiające jej regulowanie bieżących zobowiązań, a także kontynuację planowanych projektów inwestycyjnych i akwizycyjnych.
Ponadto, Grupa na bieżąco dostosowuje działania na posiadanym portfelu transakcji pochodnych do zmieniających się warunków rynkowych, aby zredukować ich negatywny wpływ na sytuację płynnościową oraz wyniki Grupy.
W ocenie Grupy trwający konflikt w Ukrainie nie wpływa na zmianę ryzyka w odniesieniu do udzielonych gwarancji na dzień 31 grudnia 2022 roku. Grupa dokonała szczegółowej analizy sprzedaży realizowanej na rynkach ukraińskim i rosyjskim.
Grupa nie posiada jednostek zależnych, współkontrolowanych ani stowarzyszonych w Rosji i Białorusi. Na dzień 31 grudnia 2022 roku Grupa nie posiadała też istotnych aktywów zlokalizowanych na terenach Rosji, Białorusi, ani Ukrainy, a wolumen sprzedaży w tych krajach jest nieistotny (udział poniżej 2% w przychodach ze sprzedaży Grupy).
Pomimo trwającego konfliktu w Ukrainie oraz związanej z tym zmienności na rynkach i sytuacji makroekonomicznej, w 2022 roku Grupa nie zaobserwowała istotnego pogorszenia spłacalności, bądź też zwiększenia ilości upadłości lub restrukturyzacji wśród swoich klientów. Ze względu na efektywne zarządzanie kredytem kupieckim i windykacją, Grupa ocenia, że ryzyko nieuregulowania należności przez kontrahentów nie uległo istotnej zmianie, a spłacalność należności wykazanych w bilansie na dzień 31 grudnia 2022 roku, których termin wymagalności przypada w najbliższych miesiącach, pozostanie na niezmienionym istotnie poziomie. W związku z powyższym, na dzień 31 grudnia 2022 roku Grupa nie zidentyfikowała przesłanek do zmodyfikowania założeń przyjętych do oceny oczekiwanej straty kredytowej pod kątem potencjalnej konieczności uwzględnienia dodatkowego elementu ryzyka związanego z obecną sytuacją gospodarczą oraz prognozami na przyszłość.
Grupa na bieżąco analizuje sytuację na rynkach oraz spływające sygnały od kontrahentów mogące świadczyć o pogorszeniu sytuacji finansowej i w razie konieczności dokona aktualizacji przyjętych szacunków do kalkulacji ECL w kolejnych okresach sprawozdawczych.
Grupa na bieżąco monitoruje rozwój wydarzeń w Ukrainie i dostosowuje swoje działania do zmieniających się warunków rynkowych. Niemniej jednak, w przypadku przedłużającego się konfliktu zbrojnego w Ukrainie i realizacji negatywnych scenariuszy wypływu wojny na sytuację gospodarczą na świecie, może mieć to negatywny wpływ również na działalność Grupy, zarówno od strony organizacyjnej, jak i płynnościowej.
Grupa ORLEN przyjmuje, iż inwazja Rosji na Ukrainę może wpływać w kolejnych okresach na istotne szacunki i założenia dokonywane przez Zarząd, w szczególności takie, jak:
- ceny i podaż surowców: ropy naftowej, gazu, energii elektrycznej;
- zmiany cen praw do emisji CO2;
- optymalizacja surowcowa w związku z wysoką ceną i zmiennością podaży;
- ceny i marże produktów rafineryjnych i petrochemicznych;
- kursy walut, głównie EUR i USD;
- wskaźniki oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji WACC;
- wskaźniki inflacji i poziom stóp procentowych.
Założenia te będą wpływać w głównej mierze na modele w odniesieniu do kształtowania się przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych, jak również sposób kalkulacji stóp dyskonta stosowanych do oszacowania wartości użytkowej w testach na utratę wartości aktywów trwałych. Założenia te będą też wpływały na kształtowanie się przyszłych, oczekiwanych przepływów pieniężnych w opracowywanych przez Grupę scenariuszach.
Zmiany założeń dotyczących wskaźników inflacji i poziomu stóp procentowych będą wpływały również na szacunki dotyczące utworzonych rezerw w części długoterminowej, jak również na kalkulację krańcowej stopy procentowej do wyceny zobowiązań z tytułu leasingu.
Założenia dotyczące cen ropy, jak również ceny produktów rafineryjnych i petrochemicznych będą wpływały na szacunki Grupy dotyczące wartości netto możliwej do uzyskania w odniesieniu do zapasów.
Dodatkowo, zmiany cen surowców, uprawnień do emisji CO2, marże na produktach oraz wahania kursów walut będą miały bezpośredni wpływ na zyski z działalności operacyjnej generowane przez Emitenta, w tym wycenę i rozliczenie posiadanych przez Grupę instrumentów pochodnych.
Ponadto przyjęte założenia w odniesieniu do danych makroekonomicznych, takich jak dynamika Produktu Krajowego Brutto, wskaźnik inflacji, czy stopy bezrobocia, mogą wpływać na konieczność zmiany szacunków w odniesieniu do oczekiwanej straty kredytowej dla należności handlowych Grupy i uwzględnienia w kalkulacji oczekiwanej straty kredytowej dodatkowego elementu ryzyka związanego z sytuacją gospodarczą oraz prognozami na przyszłość.
Szczegóły założeń w odniesieniu do powyższych parametrów przyjętych przez Grupę w ramach prognoz przepływów pieniężnych użytych w ramach testów na utratę wartości aktywów trwałych przeprowadzonych na dzień 31 grudnia 2022 roku oraz analiza wrażliwości w odniesieniu do wybranych założeń zostały przedstawione w nocie 14.4.
Dokonując założeń i szacunków, Grupa opierała się na racjonalnych i mających poparcie faktograficzne założeniach odzwierciedlających jak najwłaściwszą ocenę Zarządu odnośnie do całokształtu warunków gospodarczych, które mogą wystąpić w dającej się przewidzieć przyszłości. Niemniej jednak, w związku z tym że przyjęte przez Grupę szacunki są obarczone dużą niepewnością, istnieje znaczące ryzyko, że wartości bilansowe opisanych powyżej aktywów i zobowiązań, na które przyjęte założenia mają największy wpływ, mogą ulec istotnym zmianom w kolejnych okresach sprawozdawczych. Od wybuchu wojny w Ukrainie na rynkach towarów utrzymuje się wysoka niepewność i nieprzewidywalność zmian cen. Wynika to zarówno z nieprzewidywalności dalszego przebiegu wojny, jak i kolejnych sankcji nałożonych na Rosję i ich skutków oraz retorsji ze strony Rosji. W tych warunkach wiele instytucji międzynarodowych wstrzymało się z prognozami. W ich miejsce pojawiły się warunkowe scenariusze, ograniczone do wiodących rynków surowcowych, takich jak ropa naftowa, i różniące się między sobą skalą i skutecznością sankcji na rosyjski eksport paliw kopalnych, którym jednakże z powodu wysokiej niepewności nie można przypisać uzasadnionego poziomu prawdopodobieństwa realizacji.
